घरघरमा पढाइ कुना

घरघरमा पढाइ कुना

माथि देखिएको चित्र कुनै विद्यालयको कक्षाकोठाको होइन यो चित्र विद्यालयमा पढ्ने साना बालबालिकाको घरघरमा बनाइएको सजाइएको पढाइ कुनाको हो । अहिले तपाई कुनै पनि सामुदायिक विद्यालयको बालविकास र कतैकतै कक्षा १ /२ कक्षामा अवलोकन गर्न जानु भयो भने पढाइ कुना झलक देख्न सक्नुहुन्छ ।
गधालाई जबजस्ती नदीसम्म लैजान सकिएला तर पानी पिउन बाध्य गराउन सकिदैन " रसियन उखान थप काम लाग्ने उखान पढ्नुहोला

पुस्तक कुना अर्थात बुक कर्नरबारेमा पढ्यौं देख्यौ तर पढाइ कुना र विषय कुनाको बारेमा सुन्ने देख्ने कमै छन् । हामीले कक्षा ९/१० देखि उच्च कक्षासम्म What is class-room management ? यसको उत्तरमा जानीनजानी लेख्दथ्यौं अनि शिक्षकहरुको तजबिजले धेरथोर नम्बर पाउँथ्यौं पनि । Classroom management refers to the organization of the physical, mental, and educational aspects of the classroom environment to facilitate effective teaching and learning. This includes arranging resources, activities, and behaviors to create a conducive learning atmosphere.अर्थात कक्षाकोठा व्यवस्थापनले प्रभावकारी शिक्षण र सिकाइलाई सहज बनाउन कक्षाकोठाको वातावरणको शारीरिक, मानसिक र शैक्षिक पक्षहरूको संगठनलाई जनाउँछ। यसले एक प्रवाहकीय सिकाइ वातावरण सिर्जना गर्न स्रोतहरू, गतिविधिहरू, र व्यवहारहरू व्यवस्थित गर्ने समावेश गर्दछ। सिकाइ सहजीकरण (शिक्षण) क्रियाकलापलाई बढी उपयोगी, बालमैत्री, समावेशी लैङ्कि मैत्री तथा प्रभावकारी बनाउन कक्षाकोठामा गरिने उचित व्यवस्थापन नै कक्षाकोठा व्यवस्थापन हो । यो सिकाइका लागि अति आवश्यक पक्ष हो ।

कक्षाकोठाको व्यवस्थापनको अर्थ लाउँदै गर्दा शिक्षण सिकाइ व्यवस्थापनलाई बिर्सनुहुँदैन। शिक्षण सिकाइ व्यवस्थापन अन्तर्गत पढाइ कुन, विषय कुनाको व्यवस्था, शिक्षण सामाग्री, कुना पुस्तक कुनाजस्ता पक्षको व्यवस्थापन जस्ता पक्षहरु मुख्यरुपमा पर्दछन् । यस लेखमा पुस्तक कुनाको व्यवस्थापनबारेमा मात्र छोटो चर्चा गरिएको छ । विषय कुनाको व्यवस्थापनको बारेमा पछि लेखिनेछ । विद्यार्थीले अरुका भनाइ नउतारी आफ्‌ना मौलिक भनाइ, सोंच, नविन विचार, कल्पना आदिलाई लिपिवद्ध गरि संचार गर्ने कार्यलाई सिर्जनात्मक लेखन भनिन्छ ।

पढाइ कुना' बालबालिकाले छुट्टै पढ्ने स्थान हो । जहाँ बालबालिका आफूले निर्माण गरेका सामग्री, आफ्ना विद्यालयका सामग्री उनीहरूले आफूले निर्माण गरेका चित्रहरू भित्तामा टाँसेका देख्न सक्छौँ । पढाइ कुना जहाँ पनि निर्माण गर्न सकिन्छ । उनीहरूले सुत्ने कोठाको एउटा छेउमा बेड राखेर वरिपरि उनीहरूले बनाएका चित्रहरू टाँसेर ‘पढाइ कुना’लाई आकर्षक बनाउन सकिन्छ । सुन्दा सामान्य लाग्ने अभ्यासले बालबालिकाको पढाइमा त सुधार आउँछ नै, उनीहरूले अनुशासन र जिम्मेवारी पनि सिक्ने गर्छन् ।

फेरि प्रश्न आउँछ के यो विद्यालयमा मात्र हुन्छ ?

माथि भनिए अनुसार यो व्यवस्था विद्यालयमा मात्र हैन हरेक बालबालिकाको घरघरमा हुन सक्छ । हुने खाने धनाढ्यका बालबालिकाको लागि टिभी ट्याबलेट Modern tailored-made material सहितका आधुनिक सूचना प्रविधिका साधन लगायत कम्फर्टेबल कोठा हुन सक्छ तर सामान्यका लागि गुन्द्री मान्द्रो चटाइ माटोले लिपेको भित्ता र हातले बनाइका सामाग्रीहरु हुनसक्छ ।

पढाइ कुनाको पृष्ठभूमि

नेपालमा २०६१ साल भदौ ८ गते देखि प्रारम्भिक बालविकास कार्यक्रम संचालन भएपनि यस किसिमको अवधारणा आएको थिएन । पछिल्लो समयमा वर्ल्डभिजन इन्टरनेसनल नेपालको आर्थिक तथा प्राविधिक सहयोगमा नेपाल सरकारले कञ्चनपुर जिल्लाको कृष्णपुर नगरपालिकाका १५ वटा विद्यालयअन्तर्गतका समुदायहरूमा सञ्चालन गरेको कार्यक्रमसँगै यो अवधारणा आएको मानिनन्छ । यस कार्यक्रमले बालविकासमा मात्र हैन कक्षा १ देखि ३ सम्मकै लागि र विद्यालयमा मात्र नभइ हरेक बालबालिकाको घरघरमा पढाइ कुनाको व्यवस्थासमेत गरिदियो ।

हुनत नेपाल सरकार, शिक्षा तथा मानव स्रोत विकास केन्द्र Center For Education And Human Resources Development तथा रास्कोट नगरपालिकाको सहकार्य तथा UNICEF Nepal र Seto Gurans NCDS: सेतो गुराँस राष्ट्रिय बाल विकास सेवाको प्राविधिक सहयोग एवं स्थानीय साझेदार संस्था स्याकले प्रारम्भिक बालविकास सहजकर्ताहरुलागि सञ्चालन गरेको तालिममा पनि पढाइ कुनाको चर्चा नगरिएपनि पढाइ कुनामा सज्जिने शैक्षिक सामाग्रीको तालिम र प्रयोग बिधिको तालिम दिइएको थियो

पढाइ कुनाबाट के के फाइदा हुन सक्छ त ?

पढाइ कुनाको फाइदा उल्लेख गर्नु पहिला माथिको चित्रको झलक हेरौं

भित्तामा छोराछोरीलाई पढाउन बानी विकास गर्न अपनाउनुपर्ने व्यावहारिक चित्रसहितको पोस्टर छ । तल कापी, कलम राख्ने टेबुल छ । छेउमा बस्ने व्यवस्था बनाइएको छ । यो दृश्य कञ्चनपुरको कृष्णपुर नगरपालिका– २ स्थित बाणीकी विष्णा रावलको घरमा सजाइएको पढाइ कुनाको हो ।

विष्णाकी छोरी रिद्धिमालाई नियमित पढाइतर्फ लगाव बढाउन विष्णाले सजावट गरेकी हुन् । घरको कोठाभित्र रिद्धिमा छिर्नेबित्तिकै त्यहीँ गएर विद्यालयमा सिकाएका कुरा कापीमा सार्छिन् र किताब पढ्छिन् । उनलाई त्यहाँ पुग्नेबित्तिकै किताब पढ्नुपर्छ भन्ने ज्ञान दिने यो स्थानलाई भन्छिन्– ‘पढाइ कुना ।

रिद्धिमा कक्षा २ मा पढ्दै आएकी छिन् । ‘पढाइ कुना’ले रिद्धिमा मात्र होइन, विष्णालाई पनि शिक्षा आर्जन गर्न सहज भएको छ । ‘पहिले भनेपछि मात्रै छोरी पढ्न मान्थी । अहिले भन्नुपर्दैन, विद्यालयबाट आउनेबित्तिकै पढ्नतर्फ ध्यान दिइरहेकी छिन्,’ विष्णा भन्छिन् । विष्णाजस्तै गीता डगौराले पनि छोरीका लागि ‘पढाइ कुना’ बनाएकी छिन् । गीताकी जेठी छोरी कक्षा ५ र कान्छी २ कक्षामा अध्ययनरत छन् । ‘पहिले धेरै घुम्ने बच्चाहरू अहिले कम घुम्ने र बढी पढाइ कुनामा रमाउने गर्छन् । विद्यालयको गृहकार्य सकिएपछि चित्र कोर्ने, पेन्टिङ गर्ने, पढ्नेलगायतका काम ‘पढाइ कुना’ मा गर्छन्,’ गीता भन्छिन्, ‘हामीले धेरै पढेका पनि छैनौँ । त्यही पनि पढाइ कुना बनाएदेखि उनीहरूकै सामु बसेर सुन्ने र बुझ्ने गर्छौं ।’

यस झलकबाट नै थाह हुन्छ पढाइ कुना को के फाइदा छ भनेर

पढाइ कुना को फाइदाहरु

• १.राम्रो सिकाइ र पठन सीप विकास हुने

• २.घरको कोठा शिक्षामय हुने

• ३‍‍.बालवालिकाले घरमा पढ्ने वातावरण सृजना हुने

• ४‍‍.बालवालिकाले रमाइरमाइ पढ्ने

• ५.घरमा नपढेका आमा वा अन्यले पनि सिक्न सक्ने

• ६.समयको सदुपयोग हुने
• ७.सरस्वती लगायत अन्यको फोटो मूर्ति भएमा पवित्रता आध्यत्मिकता भावनाको विकास हुने
• ८.चित्र बनाउने पेन्टिङ गर्ने कला सिक्ने
• ९.अनुशासन र जिम्मेवारी पनि सिक्ने
• १०.अभिभावक सचेतना विकास हुने
• ११.समग्रमा पढाइमा सुधार आउने,


यत्तिको फाइदा हुँदाहुँदै यतातर्फ कसैको ध्यान गएको देखिदैन । जनप्रतिनिधिहरु शैक्षिक गुणस्तरको निकै ठुलाठुला कुरा गर्दछन् तर यसतर्फ ध्यान गएको देखिदैन ।

विद्यालय संचालनको अधिकार सिंहदरबारबाट स्थानीय तहमा सरेको छ । जति नै शैक्षिक गुणस्तरको योजना ल्याएपनि विद्यालयको शिक्षाको स्तर घट्दोअवस्थामा छ । बर्षेनी शिक्षामा खर्च बढ्याबढैछ । तर यति सानो काम गर्न सकिरहेको देखिदैन । शिक्षाको जग तल्लो कक्षामा अडेको हुन्छ भन्ने कुरा जगजाहेर नै । यतिको कामका NGG /INGO नै भिडाउनु पर्ने अवस्था छ । योजना भन्दापनि दायाबायाँ फाइदा खोज्नेका लागि यस्ता योजना निरथर्क नै हुन्छ । यसमा कुनै ठुलो बजेट लाग्ला जस्तो लाग्दैन । हरेक अभिभावकहरुलाई पढाइ कुना बनाउन तालिम दिन इसिडिका शिक्षकहरुलाई सहजकर्ताकोरुपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ । पालिकामा बजेट छ भने पढाइ कुनाको आवश्यक सामाग्री खरिद गर्न र अभिभावक र सहजकर्तालाई भत्ताको व्यवस्था गर्न सकिन्छ ।

डाहा गर्नेले जति नै राम्रो गरेपनि खोट लगाउँछन् माया गर्नेले झुक्किएर गल्ती भएपनि हौसला दिन्छन् ।

कमेन्ट गर्नुहोस्

• राइमाइलाले गाउँ किन छाडे ?
• लौरो मिडिया
थप :